Analgetica, ook wel pijnstillers genoemd, zijn geneesmiddelen die specifiek ontwikkeld zijn om pijn te verlichten zonder het bewustzijn te beïnvloeden. Deze medicijnen werken door verschillende mechanismen in het lichaam om pijnsignalen te blokkeren of te verminderen. Sommige analgetica werken lokaal op de plaats van de pijn, terwijl andere inwerken op het centrale zenuwstelsel om de pijnperceptie te verminderen.
Er bestaan verschillende mechanismen van pijnverlichting, waaronder het blokkeren van ontstekingsprocessen, het onderdrukken van pijnsignalen naar de hersenen, en het beïnvloeden van neurotransmitters. Analgetica worden gebruikt bij acute pijn zoals hoofdpijn, tandpijn, of spierpijn, maar ook bij chronische aandoeningen. Het is cruciaal om altijd de juiste dosering aan te houden zoals vermeld op de verpakking of zoals voorgeschreven door uw arts of apotheker.
Paracetamol is de meest voorgeschreven en gebruikte pijnstiller in België. Het werkt door enzymen in de hersenen te blokkeren die verantwoordelijk zijn voor pijn- en koortsignalen. Paracetamol is effectief tegen milde tot matige pijn en koorts, maar heeft geen ontstekingsremmende werking zoals ibuprofen.
In België zijn verschillende betrouwbare merken verkrijgbaar:
Voor volwassenen is de maximale dagdosis 4000mg (8 tabletten van 500mg), verdeeld over de dag. Voor kinderen wordt de dosering berekend op basis van lichaamsgewicht. Paracetamol heeft als voordeel dat het maagvriendelijk is, maar overdosering kan ernstige leverschade veroorzaken. Combinatiepreparaten met cafeïne kunnen de pijnstillende werking versterken bij hoofdpijn.
Niet-steroïdale ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID's) zijn een belangrijke groep pijnstillers die zowel pijn verlichten als ontstekingen remmen. Deze medicijnen werken door het blokkeren van cyclooxygenase-enzymen (COX-1 en COX-2), waardoor de productie van prostaglandinen wordt verminderd - stoffen die pijn, koorts en ontstekingen veroorzaken.
NSAID's zijn bijzonder geschikt voor ontstekingen, gewrichtspijn, spierpijn, hoofdpijn en menstruatiepijn. Let wel op mogelijke bijwerkingen zoals maagklachten, verhoogd bloedingsrisiko en nierproblemen. Selectieve COX-2-remmers hebben minder maagbijwerkingen dan traditionele NSAID's, maar kunnen cardiovasculaire risico's verhogen. Raadpleeg altijd een apotheker bij twijfels over gebruik.
Topische analgetica bieden gerichte pijnverlichting door directe toepassing op de huid ter plaatse van de pijn. Deze lokale behandeling zorgt voor effectieve pijnbestrijding met minimale systemische bijwerkingen, omdat de werkzame stoffen hoofdzakelijk lokaal werken.
De voordelen van topische analgetica zijn duidelijk: directe werking op de pijnlijke zone, verminderde systemische absorptie en daardoor minder kans op bijwerkingen. Ze zijn ideaal voor lokale spier- en gewrichtspijn, sportblessures en artritische klachten. De verschillende formuleringen - gels, crèmes en pleisters - maken het mogelijk om de meest geschikte toepassing te kiezen afhankelijk van de locatie en aard van de pijn.
Dafalgan Codeïne is een veelgebruikt combinatiepreparaat in België dat paracetamol combineert met codeïne voor effectievere pijnbestrijding. Deze combinatie werkt synergistisch waarbij paracetamol de pijn vermindert en codeïne als zwak opioïd de pijnperceptie beïnvloedt. Het is vooral geschikt voor matige pijn die niet reageert op gewone paracetamol alleen. Verkrijgbaar zonder voorschrift, maar vraagt om voorzichtig gebruik vanwege het risico op gewenning.
Tramadol behoort tot de sterkere pijnstillers en is alleen op voorschrift verkrijgbaar in België. Het werkt zowel op de pijnreceptoren als op de neurotransmitters in het centrale zenuwstelsel. Tramadol wordt voorgeschreven bij matige tot sterke pijn, zoals na operaties of bij chronische aandoeningen. Het heeft een lager risico op verslaving dan traditionele opioïden, maar kan wel bijwerkingen veroorzaken zoals misselijkheid en duizeligheid.
Specifieke aspirinecombinaties zijn ontwikkeld voor de behandeling van verschillende soorten hoofdpijn. Deze preparaten combineren vaak aspirine met cafeïne of andere werkzame stoffen om de effectiviteit te verhogen. Bij migraine kunnen combinatiepreparaten sneller werking bieden dan losse componenten. Let wel op dat regelmatig gebruik van combinatiepreparaten medicatie-afhankelijke hoofdpijn kan veroorzaken.
Receptplichtige pijnstillers worden voorgeschreven wanneer vrij verkrijgbare medicijnen onvoldoende effect hebben. Dit geldt bij chronische pijn, postoperatieve pijn, ernstige ontstekingen of specifieke medische aandoeningen. Een arts evalueert de ernst van de pijn, mogelijke oorzaken en het risico-batenverhouding voordat sterkere medicatie wordt voorgeschreven.
Vrij verkrijgbare pijnstillers hebben een bewezen veiligheidsprofiel bij correct gebruik en zijn geschikt voor milde tot matige pijn. Receptplichtige analgetica zijn krachtiger maar hebben meer bijwerkingen en risico's. Ze vereisen medische begeleiding vanwege mogelijke afhankelijkheid, interacties en de noodzaak van dosisaanpassingen. In België wordt deze indeling strikt gehandhaafd door het FAGG.
Chronische pijn vereist altijd professionele medische begeleiding omdat het complexe oorzaken kan hebben en specifieke behandelstrategieën nodig heeft. Zelfmedicatie bij langdurige pijn kan maskerend werken en onderliggende problemen verhullen. Een arts kan een gepersonaliseerd behandelplan opstellen dat naast medicatie ook fysieke therapie, leefstijlaanpassingen en psychologische ondersteuning kan omvatten.
De keuze van pijnstiller hangt af van het type pijn, de intensiteit en individuele factoren. Voor hoofdpijn is vaak paracetamol of aspirine voldoende, terwijl bij ontstekingspijn NSAID's zoals ibuprofen effectiever zijn. Bij spierpijn kunnen topische preparaten een goed alternatief bieden. Overweeg altijd eerst de mildste optie en escaleer alleen indien nodig naar sterkere medicatie.
Elke pijnstiller heeft specifieke maximale doseringen die niet mogen worden overschreden:
Gebruik vrij verkrijgbare pijnstillers niet langer dan 3-5 dagen achtereen zonder medisch advies. Langdurig gebruik kan ernstige bijwerkingen veroorzaken en de oorspronkelijke pijn verergeren.
Pijnstillers kunnen interacties hebben met andere medicijnen. NSAID's kunnen de werking van bloeddrukmedicatie verminderen en het risico op bloedingen verhogen bij anticoagulantia. Paracetamol kan de werking van warfarine versterken. Informeer altijd uw apotheker over alle medicijnen die u gebruikt, inclusief voedingssupplementen en homeopathische middelen.
Raadpleeg een arts wanneer pijn langer dan een week aanhoudt, plotseling zeer hevig wordt, gepaard gaat met koorts boven 38,5°C, of wanneer u tekenen van allergische reacties ervaart. Ook bij pijn na een trauma, recurrerende hoofdpijn of pijn die niet reageert op gewone pijnstillers is medisch advies noodzakelijk. Wacht niet te lang met professionele hulp zoeken.
Ouderen hebben vaak een verhoogd risico op bijwerkingen door verminderde nier- en leverfunctie. NSAID's kunnen extra risicovol zijn vanwege hart- en vaatproblemen. Bij kinderen moet de dosering altijd worden aangepast aan gewicht en leeftijd. Aspirine is bijvoorbeeld niet geschikt voor kinderen onder 16 jaar vanwege het risico op het syndroom van Reye. Vraag altijd advies aan de apotheker voor de juiste kindergeneesmiddelen.
Bewaar pijnstillers op een koele, droge plaats buiten bereik van kinderen. Vermijd badkamers en keukens vanwege vocht en temperatuurschommelingen. Controleer regelmatig de houdbaarheidsdatum en gebruik nooit verouderde medicijnen. Breng ongebruikte of verlopen medicijnen terug naar de apotheek voor veilige afvoer. Let vooral op bij vloeibare preparaten die sneller kunnen bederven dan tabletten.
